رسوب شناسی، محیط رسوبی وژئومورفولوژی پلایای سهل آباد در جنوب شرقی بیرجند

پلایای دشت سهل آباد در 125 کیلومتری جنوب خاوری بیرجند در مسیر بیرجند- نهبندان قرار دارد. منطقه مورد مطالعه از نظر شرایط اقلیمی و آب هوایی در منطقه ای خشک و کویری قرار گرفته است. حوضه سهل آباد از نظر تکتونیکی گسل خورده، خرد شده و چین خورده می باشد که در یک پهنه همگرا ایجاد شده است. با توجه به مطالعات زمین شناسی ساختمانی نحوه پیدایش این حوضه در اثر عملکرد گسل های امتداد لغزی که خود سر شاخه هایی از گسل امتداد لغز نهبندان می باشد، قابل تفسیر است. نهشته های کواترنری آن شامل تراس های آبرفتی، رسوبات مخروط افکنه، آبرفت های رودخانه ای، دشت سر، تپه های ماسه ای و رسوبات کفه نمکی می باشد. سه واحد اصلی سرزمین های مرتفع(کوهستان)، سرزمین های هموار(مخروط افکنه، دشت سر و تپه های ماسه ای) و سرزمین های فروافتاده یا پلایا (پهنه رسی، ناحیه مرطوب و قشر نمک) بر اساس تجزیه و تحلیل عکس های هوایی، تصاویر ماهواره ای و برداشت های صحرایی در منطقه شناسایی شدند. بر این اساس پلایای سهل آباد از نظر زمین ریخت شناسی از نوع پلایای های ساختمانی، تخلیه ای و دارای زون های رسی، مرطوب و نمکی می باشد. بر اساس مطالعات بافتی رسوبات، رخساره های سنگی و ساخت های رسوبی موجود، پس از گسل خوردگی در خاور و باختر منطقه، ابتدا رسوبات دانه درشت در حاشیه کوهستان برجای گذاشته شد و رخساره گراولی را در مخروط افکنه ها تشکیل داد که به طور تدریجی به رسوبات ریزتر دشت سر تبدیل می شود. آب های حاصل از نزولات جوی در سال های پرباران تشکیل دریاچه شور را می دهد و رسوبات تبخیری حاصل از خشک شدگی این دریاچه، به صورت پلایا مشاهده می شود. با توجه به وجود کانی هالیت و اسیدیته خنثی شورابه ها و فراوانی کاتیون های نوع na، mg، k، cl و so4 و فقر شورابه ها از نظر co32- و hco3- منشاء شورابه های این پلایا از نوع غیردریایی یا جوی است.